Oldehove, Leeuwarden (Ljouwert)

Het symbool van Leeuwarden is de Oldehove, een scheve kerktoren waarvan de bouw in 1529 is begonnen. Toen de toren 10 meter hoog was begon hij al te verzakken. De bouw is nooit voltooid. De kerk uit 1435, die bij de toren stond, is tijdens een storm in 1576 ingestort en afgebroken.

De stad Leeuwarden is ontstaan op drie terpen, Oldehove, Nijehove en de Minnematerp. De terp Oldehove is rond het jaar 100 aangelegd. Hij lag op een kwelderwal dicht tegen de oever van de Middelzee. De naam van de toren komt oorspronkelijk van de terp Oldehove waarop hij staat. Later is in de volksmond de naam van de terp overgegaan op de toren. De ligging op de helling van een oeverwal is ook de oorzaak van het scheefzakken van de toren. Nijehove ligt meer oostelijk en kwam rond het jaar 900 op. Nijehove is een dubbele terp, waar een rivier tussendoor liep, de Zuider Ee (Dokkumer Ee). Het water van de Ee stroomde in een baai ten zuiden van de terpen.

Tot voor kort was er nog niet veel bekend over de vroegste geschiedenis van de Leeuwarden en de terpen. Wat bekend was wist men uit documenten vanaf het jaar 750. Een opgraving in 1968 had vooral veel duidelijk gemaakt over de kerken die op de terp hebben gestaan. Tegen het eind van deze opgraving werd toch nog een proefsleuf gegraven waarin restanten van gestapelde kwelderplaggen werden aangetroffen. In 2005 maakte de aanleg van een parkeergarage in de terp Oldehove een archeologische opgraving noodzakelijk. Dankzij de resultaten van het onderzoek heeft men nu de geschiedenis van de terp tot het begin van de jaartelling kunnen reconstrueren. Men gaat uit van de eerste permanente bewoning rond het jaar 100. Daarmee is Oldehove overigens niet een oude terp, voor het jaar 500 v.Chr. waren er al bewoonde terpen in Fryslân.

De eerste vermeldingen van Leeuwarden als nederzetting zijn onder de naam Nijehove. In 1435 gingen Nijehove en Oldehove samen met het nog oostelijker liggende Hoek verder onder één van de varianten van de naam Leeuwarden. De naam van de stad kent meer dan 200 spellingsvariaties in historische bronnen. Een kleine greep hieruit: Lintarwrde, Liunvero, Liunvert, Lienward, Liowerth, Liwardia, Leovardia, Luworden, Lyouwerth, Leverdt, Liwwadden, Leewadden, Luwt, Liouwerd, Ljouwert, Leeuwarden. Warden in de naam is het meervoud voor Ward, een andere benaming voor terp, waar de "Leeuw" vandaan komt is niet bekend, mogelijk is het verwant aan "luwte".

Het archologisch onderzoek van de terp Oldehove overstijgt het belang van de stad Leeuwarden. Het is ook van belang geweest voor de kennis van het terpenlandschap in het algemeen. Doordat Oldehove een stadsterp is, waar kerken hebben gestaan en doden zijn begraven, waren de diepere lagen van de terp ongeschonden. Zelden kan er een dergelijk grootschalig onderzoek plaatsvinden in een ongeschonden terp.




Keywords: Friesland, Fryslân, 11, Elf, Steden, Ljouwert, Leeuwarden, Oldehove, Rijksmonument ID: 24331, Toren, Scheef, Stomp