Elf Friese plaatsen hebben zich dankzij de ligging aan handelsroutes tot stad kunnen ontwikkelen. Vooral een ligging aan het water was gunstig. Via het water was een levendige handel rond de Noordzee mogelijk. De eerste plaats die stadsrechten kreeg, was Starum (1118), de laatste was Boalsert (1455). Van de 11 steden liggen er 8 in Westergo. De steden zijn niet de grootste plaatsen in Fryslân maar hadden wel een sleutelrol in de handel.
De meeste nederzettingen in het zeekleigebied zijn vroeg ontstaan als terpdorpen, vele zelfs al ver voor de Middeleeuwen. Markant element in een Terpdorp is de Kerk, vrijwel altijd dominant aanwezig in het centrum van het dorp, op de terp.
Staten en stinzen waren de huizen van de Friese Adel en welvarende families. Er stonden honderden in Fryslân. Vaak is niet meer over dan een naam op papier, een vermelding op een oude kaart of een afwijking in het patroon van de verkaveling. Ik beperk mij tot een selectie van enkele fotografeerbare sporen en objecten.
