wadden zeeklei veen keileem themakaart overig contact
vulling Ontginning van het Hoogveen Wâlden Beekdalen Gaasterland Natuurgebieden Flora Fauna


Noardlike Fryske Wâlden:

Nationaal landschap de Noardlike Fryske Wâlden
Klik op het kaartje voor meer info

Trynwâlden

Het landschap van de Noardlike Fryske Wâlden is een half verdronken landschap met verschillende keileemvlakten die door smeltwaterdalen van elkaar zijn gescheiden. De stijging van de zeespiegel die optrad na de ijstijd had invloed in de dalen maar bereikte niet de hogere zandkoppen. De Trynwâlden zijn het meest westelijke deel van de Wâlden.

↓ Bűtefjild
↓ Westkant Bergumermeer
↓ Leien en Bergumermeer
↓ Dokkumer Wâlden
↓ Zwagermieden
↓ Kollumersweach-Twizel
↓ Lauwers en Alde Ried
↓ It Heechsân-Surhuzum
↓ Surhústerfean-Drachten

 Aldtsjerk, Van Sminiaweg Rond de kerk van Oentsjerk Oentsjerk, Rengersweg met Unia State Stania State Park Stania State, Lucas Pieters Roodbaard (1782-1851) Műnein, Dokter Kijlstraweg Haven Műneien Voormalige Vlasfabriek Műnein Műnein, Sociale Woningbouw 1948 Gytsjerk, Rinia van Nautaweg Gytsjerk Canterlandseweg Gytsjerk, landschap aan de Nieuwe Straatweg Ryptsjerk IJpeijsingel Wâldhúske uit 1895 te Ryptsjerk Ryptsjerkerpolder




↑ Bűtefjild

Het Bűtefjild is een uitgestrekt veenweidegebied met in het zuiden moerassen en poelen. Het ligt vrijwel ingesloten door de Fryske Wâlden. Aan de westkant liggen de Trynwâlden als een soort eenzaam eiland, in het oosten de Dokkumer Wâlden. In het zuiden wordt het gebied begrensd door Hurdegaryp en Feanwâlden.

de Rijd bij Gytsjerk Bouwepet bij zonsondergang Sippenfennen Betonbrug in de Tienewei Ruilverkavelingsboerderij in het Bűtenfjild Lisdoddeteelt in het Bűtenfjild Natuurontwikkeling in het Bűtenfjild Onweersbui boven de Veenwoudstervaart Houtwiel Kloosterpad 1453




↑ Westkant Bergumermeer

Het landschap zuidelijk van de Trynwâlden en westelijk van het Bergumermeer heeft meerdere zandkoppen die van west naar oost steeds verder boven het veen uitkomen. Samen met Trynwâlden maken ze het grootste deel van de gemeente Tytsjerksteradiel uit. Een open veenweidelandschap rond Lytse Geast met bebouwing op vrijliggende zandkoppen gaat over in het meer gesloten zandlandschap van het Nationaal landschap de Noardlike Fryske Wâlden.

 Restant van de moerassen ten westen van Tytsjerk Tytsjerk, Kerk Tytsjerk, Zomerweg Tytsjerk, terrein Toutenburg Tytsjerk, Vijversberg Tytsjerk, Gastuis Tytsjerk, gevelsteen gastuhuis Lytse Geast Suwâld, Suawoude Hurdegaryp, Rijksstraatweg Hurdegaryp, schoolplein Burgum, Bergum Noardburgum, Westersingel Noardburgum, Noordbergum Feanwâlden, Veenwouden Feanwaldsterwal, Veenwoudsterwal Sumar, Iestwei Zandrug langs de Wijde Ee Woudboerderij bij Sumar Sumar, Suameer Garyp, boerderij Binnenrust Garyp, Lytse Buorren Sumarreheide, landschap Restant van de Sumarreheide Sumarreheide, wâldhúske Aldegea, Sint Agathakerk Aldegea, Oudega Smallingerland Nyegea, Nijega de Pein, Opeinde de Tike




↑ Leien en Bergumermeer

De meren "de Leien" en het "Bergumermeer" liggen in het hart van de Fryske Wâlden. Smeltwaterdalen uit de ijstijd lopen vanuit de meren gezien, dwars door de keileemplateus naar de randen van het gebied. Hoe de dalen er vroeger, ten tijde van de eerste middeleeuwse ontginningen hebben uitgezien is niet helemaal duidelijk. Een aantal dalen zijn al vroeg gebruikt om vaarten door aan te leggen. Van andere is bekend dat er een beek in lag. Voordat door turfgraven de Leien ontstond, liep een veenriviertje, de Lits, vanuit het zuidoosten naar het Bergumermeer. Een tweede beek was de Ee (Kromme en Wijde Ee), die vanuit het Bergumermeer naar het westen stroomde.

 Het riviertje de Lits tussen de Leien en Bergumermeer de Rottefalle, Rottevalle de Leien veenplas Natuurlijke begroeiďng aan de oevers van de Leien Schaatsen op de Leien Het haventje van de Tike met toegang tot de Leien de Lits bij Oostermeer Eastermar, Snakkerbuorren Eastermar - Oostermeer, de Wal Het Bergumermeer vanuit het zuiden Venige graslanden aan de oostkant van het Bergumermeer Het Kolonelsdiep komt uit in het Bergumermeer Kűkhernster Feart, Kuikhornstervaart Wijde Ee bij Garyp




↑ Dokkumer Wâlden

Dokkumer Wâlden zijn het meest noordelijke plateau van de Fryske Wâlden. Het gebied is ontgonnen vanuit enkele terpen in het kwelderlandschap rond Dokkum. Vandaar is men in stroken naar het zuiden gegaan. Rinsumageast en Driezum ontstonden op een smalle zandkop en zijn niet meer verplaatst. De dorpen van Damwoude hebben eerst noordelijker gelegen en zijn later naar het zuiden opgeschoven.


Bronnen kerk Rinsumageast:
- Koster: D.v.Minnen
- Rijksmonumenten.nl
- stinseninfriesland.nl
- Herma M. van den Berg
  Noordelijk Oostergo.
  Dantumadeel 1984

 Singel, Damwâld Damwoude, Johannes Durksloane Koeien bij Damwâld Rinsumageest Alexanderkerk Rinsumageest Drielichtvenster Alexanderkerk Crypte Alexanderkerk Interieur Alexanderkerk Damwoude, Akkerwoude Waldhuske in Damwoude Damwoude, kerk Murmerwoude Damwoude, kerk Dantumawoude Hervormde Kerk Wouterswoude Wouterswoude zuid Halepad bij Wouterswoude Driezum Broekterwâld, Patrimoniumwei de Falom




↑ Zwagermieden

De Zwagermieden is een laagte waarin een slenk naar de Lauwerszee lag. De slenk splitste rond Westergeast, dat op een zandeiland in het midden van de laagte ligt. De Zwemmer, het noordelijke deel van de slenk, is gekanaliseerd en niet meer terug te vinden. Van de zuidelijke tak, de Kleine Zwemmer, liggen nog enkele meanders in het landschap. Bij de Falom hebben de Zwagermeiden verbinding met het Bűtefjild.

 de Valomstervaart Falomster Leijen Leeg Leeg Leeg Leeg Leeg Leeg




↑ Kollumersweach-Twizel

Het keileemplateau van Kollumersweach-Twizel is vanuit twee richtingen ontgonnen. Vanuit het noorden loopt de ontginning dwars over de as Kollum, Kollumersweach en de Westereen. Vanuit het zuidoosten loopt de ontginning over een as Twizel - Bűtenpost naar het noordwesten. Beide ontginningen ontmoeten elkaar in het midden van het plateau en vormen daar een opvallende grens met de naam Swadde die goed in het landschap is te herkennen. Op het plateau ligt ook nog Jistrum maar dat dorp heeft een wat andere ontstaansgeschiedenis.

 Kollum, Voorstraat Kollumersweach, Foarwei Feankleaster, brink Zwaagwesteinde, Foarstrjitte de Westereen, Wâldhúske de Westereen, Skoallestrjitte de Westereen, landshap Zwaagwesteinde, Parkloane de Westereen, Eksterstrjitte




↑ Lauwers en Alde Ried

Vanuit de Alde Ried is in noordwestelijke richting het streekdorp Twizel op het plateau van Kollumersweach-Twizel ontgonnen. In het zuiden ontstonden de wegdorpen Stynsgea en Droegeham. Surhuzum komt vanuit de Lauwers.

 Surhuzemer Mieden




↑ It Heechsân-Surhuzum

Tussen Stynsgea en Surhuzum ligt een as, de Homear, waar de verkavelingen elkaar ontmoeten in een scherpe hoek. Op de heide die rond het zuidelijke eind van de Homear lag is veel later het heidedorp Harkema ontstaan.

In het landschappelijk mooiste deel van de Noardlike Fryske Wâlden, rond It Heechsân aan de oevers van het Bergumermeer, is de situatie minder overzichtelijk. Hier loopt de verkaveling kriskras door elkaar.

 Eiken stobbe in houtwal Homear, Harkema - grens verkaveling Leeg




↑ Surhústerfean-Drachten

 Leeg




↑ Top


Fryslansite ©Hendrik van Kampen