De basis voor het huidige keileem en zandlandschap is gelegd in de laatste twee IJstijden, het Saalien en Weichselien. Daar zijn nog sporen van terug te vinden in de bodem en het landschap. Na het Weichselien werd het warmer en begon de zeespiegel te stijgen, het landschap werd natter en veengroei kwam op gang. Grote delen van het keileem- en zandlandschap werden bedekt, slechts enkele hogere zandkoppen staken nog boven het veen uit.
Aan het begin van de Middeleeuwen was aan het landschap nog weinig veranderd. Mensen konden niet in de hoogvenen wonen, in de beekdalen lag voedselrijk tot matig voedselrijk veen. Met een boot kon men een beek opvaren en vanaf de oever aan de ontginning beginnen. Net als de bewoners van het laagveen kreeg men hier ook te maken met een dalende bodem en wateroverlast. Vanuit de beekdalen kon men de nederzettingen in stappen naar hogere grond verplaatsen. Er ontstond in de langgerekte kavels een systeem van landbouw dat was aangepast aan de natte omstandigheden van het dal enerzijds en de scharle omstandigheden van de zandruggen anderzijds.
In de 16e eeuw waren de gebieden langs de Beekdalen al enige eeuwen bewoond. Op de ruggen tussen de beekdalen in, lagen nog uitgestrekte voedselarme hoogvenen. Met leidijken hield men het zure water dat uit de hoogvenen lekte uit de akkers en graslanden. Turf uit hoogveen is een prima brandstof, vanuit de Hollandse Steden was de vraag naar brandstof groot door de groeiende welvaart. Zo kwam er halverwege de 16e eeuw een tweede ontginningsgolf op gang om het hoogveen af te graven, gefinancierd door investeerders uit Holland.
