Verantwoording v.d. samenstelling kaartjes Harlingen

paleogeografische kaart van Fryslân 800 n.Chr.

Harlingen is ontstaan vanuit een terpdorp dat rond 800 n.Chr. al aanwezig was. De terpentijd is op zijn hoogtepunt, er zijn nog geen zeedijken. De Zuiderzee is niet lang geleden ontstaan en niet meer dan een brede geul richting het voormalige zoetwatermeer Almere. Tegen de kust liggen zandbanken, restanten van land dat eerder verloren is gegaan. Er moeten in die tijd nog restanten van bewoning en plantengroei op hebben gestaan. De eerste drie kaartjes tonen de vroege landschappelijke ontwikkelingen. Er is weinig concrete informatie over deze periode, om toch kaartjes te maken zijn er een aantal aanames gedaan. De laatste zes kaartjes zijn gemaakt naar historische plattegronden van Harlingen. Uitgezonderd 800 en 1230 zijn de kaartjes op elkaar uitgelijnd. Alles is omgezet naar de huisstijl.

- 800 De ligging van kwelderwallen, kwelders en grote geulen is overgenomen van de paleogeografische kaart van Nederland. De Archeologische monumentenkaart is gebruikt om de ligging van de terpen in te vullen, alleen drie belangrijke terpdorpen zijn uitgewerkt. De geulen en prielen in de kweldervlakte zuidoostelijk van Almenum zijn een impressie, gebaseerd op de daar aanwezige onregelmatige blokverkaveling.

- 1050 De basis van het kaartje van de terp van Almenum is de paleogeografische kaart van Nederland 800. De geul door het centrum van het prille Harlingen is gebaseerd op de paleogeografische kaarten van 1250 en 1500. Meanders in de geulen zijn mijn invulling op grond van eigen bevindingen op kwelders. Het uiterlijk van de terp: het aantal boerderijen, de dobbe en de akkertjes met verschillende gewassen op de flank, heb ik gemaakt naar verslagen van verschillende terponderzoeken. Na het bekijken van verschillende historische kaarten heb ik gekozen voor een radiale indeling van de terp.

- 1230 De globale loop van de vaarten in dit kaartje is overgenomen van de paleogeografische kaart van 1250. Ik heb de vaarweg naar Franeker een kronkelende loop gegeven op grond van oude topografische kaarten. Daarnaast heb ik naar het zuiden de Bolswardervaart toegevoegd. Op die plaats loopt op de paleogeografische kaart van 800 een water dat op de versies van 1250 en 1500 ontbreekt. De loop van de paden is afgeleid van de richting waarop ze in de kaart van Jacob van Deventer uit het beeld lopen, ik trek ze door richting het dichtsbijzijnde dorp.

- 1550 De kaart van Jacob van Deventer is de eerste kaart van Harlingen. Jacob van Deventer gebruikte driehoeksmetingen, de kaart is exact maar schetsmatig. Details in de bebouwing komen van de kaart van Braun & Hogenberg.

- 1572 Het kaartje is geheel gebaseerd op de kaart van Caspar de Robles. Hierop staan de Zoutziederijen en een gedetailleerde uitwerking van het Blokhuis. Stadsuitbreiding volgens een plan uit 1566 werd vertraagd door Tachtigjarige Oorlog. In 1572 is er nog niets van te zien op verschillende historische kaarten.

- 1620 Gemaakt naar de kaart van Harlinger Jacob Lous uit 1610. De kaart is gedetailleerd tot in de kleinste details en wordt gezien als zeer betrouwbaar.

- 1889 Combinatiekaart 19e eeuw. De basis is een eenvoudig kaartje van Hugo Suringar. Voor de invulling van het stratenplan is de Kadastrale kaart van 1832 gebruikt. Het havengebied is gemaakt naar topografische kaarten: 1875 & 1908 in combinatie met foto's van Pieter Oosterhuis van de aanleg van de Nieuwe Willemshaven 1871-1876.

- 1935 Gemaakt naar de stadsplattegrond van de Algemene Boekhandel Harlingen, KLM luchtfoto van de Willemshaven situatie 1920-30?, foto's van mijn grootvader en topografische kaarten.

- 2023 Gemaakt met gegevens uit Google maps, aangevuld met datasets uit PDOK Viewer en eigen waarnemingen.

Bronnen:
- Harlingen in jaartallen, (kleinekerkstraat.nl)
- De Wereld onder de Oldehove,
    Zoektocht naar het vroegste verleden van Leeuwarden
    Erwin Broers
- Graven aan de voet van de Achlumer dorpsterp
    Johan Nicolay et al.
- Harlingen, landschap aan zee - Landschapsbiografie
    Eric vd Berg & Susanne Coppens.
- Het Blokhuis te Harlingen, Weesshuistr. 1-3
    Jan van der Hoeve
- Het ontstaan van het terpen- en wierdenlandschap
    Jeroen Wiersma & Annet Nieuwhof
- Middeleeuwse kloosters en dijkbouw in Friesland, J.A. Mol
- Nederland in 7 overstromingen, Leontine van de Stadt
- The excavations at Wijnaldum,
    Reports on Frisia in Roman and Medievel times
    J.C. Besteman, J.M. Bos, D.A. Gerrets, H.A. Heidinga & J. de Koning
- Toelichting op Beschermd Stadsgezicht Harlingen 1987
- Het Bezwaar 2006, proefschrift T.J. Dijkstra (1945)
- Harlingen 1845-1985, Fokke Sytema, (oud-harlingen.nl)
- Paleogeografische kaart van Nederland -800 -1250 -1500 n.Chr.
    Vos, P., M. van der Meulen, H. Weerts en J. Bazelmans 2018:
    Atlas van Nederland in het Holoceen.
    Landschap en bewoning vanaf de laatste ijstijd tot nu,
    Amsterdam (Prometheus).
- Kaart ~1560 Jacob van Deventer (1505-1575)
- Kaart 1572 met Zoutziederijen, Caspar de Robles (1527-1585)
- Kaart 1594 uit Civitates orbis terrarum, Braun & Hogenberg
- Kaart ~1610 van Harlinger Jacob Lous ( ?-1617)
- Schotanus-Halma-Atlas 1718
- Kadasterkaart 1832
- Kaart 1889 Hugo Suringar (1834-1911)
- Foto's Havenwerken Harlingen 1871-1876, P. Oosterhuis (1816-1885)
- Foto's Afbraak Westerkerk, (verdwenengebouwen.nl)
- Kaart 1931, NV Algemene Boekhandel A. LAND. Ezn.
   Harlingen (Zuiderzeecollectie)
- Luchtfoto Willemshaven 1920-30 KLM
- Luchtfoto St Annaklooster 1948, Aviodrome Lelystad
- Foto's Hendrik van Kampen sr. (1891-1981)
- Archeologische Monumentenkaart (2014)
- Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN)
- PDOK Viewer dataset: BRT Top10NL & Luchtfoto Actueel Ortho 8cm RGB
- Google Maps en Streetview
- Topotijdreis.nl